Nghiên cứu mới đây cho thấy hoạt động của con người đang làm biến đổi Trái Đất, tạo ra những "mùa" hoàn toàn mới chưa từng thấy trước đây. Điều này đồng thời cũng khiến một số mùa truyền thống biến mất, gây ra những hậu quả sâu rộng cho hệ sinh thái và văn hóa.
Xuyên suốt lịch sử, con người xem các mùa như những khối thời gian ổn định và lặp lại, gắn liền với nông nghiệp, lễ hội văn hóa và các hoạt động thường nhật với chu kỳ của tự nhiên. Tuy nhiên, các mùa như chúng ta đã biết đang thay đổi. Hoạt động của con người đang nhanh chóng biến đổi Trái Đất, và những mô hình thời tiết từng rất đáng tin cậy đang trở nên xa lạ.
Mùa rác, mùa khói mù và mùa lệch nhịp
Trong nghiên cứu gần đây của Tiến sĩ Thomas EL Smith, giảng viên Khoa Địa lý & Môi trường, Trường Kinh tế & Khoa học Chính trị London (Anh), ông và các cộng sự lập luận rằng các mùa mới đang xuất hiện. Những mùa mới nổi này hoàn toàn mới lạ và là do con người tạo ra (anthropogenic). Ví dụ bao gồm "mùa khói mù" ở các quốc gia phía bắc và xích đạo của Đông Nam Á, khi bầu trời bị bao phủ bởi khói trong vài tuần. Nguyên nhân là do việc đốt thảm thực vật trên diện rộng để phát quang rừng và nhường chỗ cho nông nghiệp trong những thời điểm khô hạn đặc biệt trong năm.
Một ví dụ khác là "mùa rác" hàng năm, khi các dòng thủy triều mang nhựa đến bờ biển Bali (Indonesia) từ tháng 11 đến tháng 3. Đồng thời, một số mùa đang biến mất hoàn toàn, với những hậu quả sâu rộng cho hệ sinh thái và văn hóa. Những mùa biến mất này có thể bao gồm hành vi di cư của động vật bị thay đổi mạnh mẽ hoặc chấm dứt, chẳng hạn như sự suy giảm mùa sinh sản của chim biển ở miền bắc Anh. Biến đổi khí hậu cũng đang khiến các mùa thể thao mùa đông truyền thống bị rút ngắn lại do tuyết trở nên khan hiếm hơn ở các vùng núi cao.
Các khu nghỉ dưỡng trượt tuyết ngày càng phụ thuộc vào tuyết nhân tạo để duy trì hoạt động.
Có lẽ phổ biến hơn là "mùa lệch nhịp" (syncopated seasons). Những thay đổi này có thể hình dung giống như những nhấn mạnh mới vào nhịp hoặc lệch nhịp trong âm nhạc quen thuộc, thu hút sự chú ý của người nghe. Mùa lệch nhịp bao gồm mùa hè nóng hơn và mùa đông ôn hòa hơn ở vùng khí hậu ôn đới, với thời tiết khắc nghiệt ngày càng thường xuyên và nghiêm trọng khiến nhiều người và hệ sinh thái phải chịu áp lực.
Thời điểm của các sự kiện theo mùa quan trọng, chẳng hạn như khi lá rụng hoặc một số loài di cư đến, đang trở nên khó dự đoán hơn. Các chuyện gia đã đặt ra thuật ngữ "mùa loạn nhịp" (arrhythmic seasons), một khái niệm vay mượn từ tim mạch học, để chỉ các nhịp điệu bất thường bao gồm mùa xuân hoặc mùa sinh sản sớm hơn, mùa hè hoặc mùa sinh trưởng dài hơn và mùa đông hoặc mùa ngủ đông ngắn hơn.
Con người đang phải đối mặt với những gì?
Các mô hình thời tiết theo mùa thay đổi khiến vòng đời phụ thuộc lẫn nhau của thực vật và động vật mất đồng bộ với nhau, đồng thời phá vỡ các cộng đồng phụ thuộc vào chúng về mặt kinh tế, xã hội và văn hóa. Ở miền bắc Thái Lan, hoạt động của con người đã định hình lại nhịp điệu của tự nhiên và lần lượt ảnh hưởng đến nguồn cung cấp nước và thực phẩm.
"Mùa khói mù" ở Indonesia, tháng 10 năm 2019.
Các cộng đồng dọc theo các nhánh sông Mekong đã dựa vào dòng chảy theo mùa của các con sông để đánh bắt cá và canh tác qua nhiều thế hệ. Ban đầu, các đập thượng nguồn đã phá vỡ các chu kỳ này bằng cách chặn đường di cư của cá và ngăn chặn sự tích tụ phù sa mà các trang trại cần cho đất. Gần đây hơn, biến đổi khí hậu đã làm thay đổi lượng mưa và khiến mùa khô dài hơn và mùa mưa ngắn hơn nhưng dữ dội hơn, gây ra hỏa hoạn và khiến nông dân thêm bất an.
Cách chúng ta phản ứng với các mô hình thời tiết thay đổi có thể làm xấu đi hoặc cải thiện điều kiện môi trường. Ở Đông Nam Á, nhận thức cộng đồng về "mùa khói mù" đã dẫn đến việc dự báo tốt hơn, lắp đặt bộ lọc không khí trong nhà và thiết lập các sáng kiến y tế công cộng. Những nỗ lực này giúp cộng đồng thích nghi. Nhưng nếu xã hội chỉ sử dụng các biện pháp khắc phục thích ứng như vậy, thì theo thời gian, tình trạng khói mù có thể trở nên tồi tệ hơn do không giải quyết được nguyên nhân gốc rễ của nó.
Theo tác giả nghiên cứu, bằng cách công nhận mùa mới này, xã hội có thể bình thường hóa sự tái diễn của khói mù và cô lập bất kỳ ai yêu cầu chính phủ và các doanh nghiệp giải quyết vấn đề phá rừng và đốt rừng. Các tổ chức quyền lực như vậy định hình các câu chuyện về khủng hoảng theo mùa để giảm thiểu trách nhiệm của họ và đổ lỗi cho nơi khác. Hiểu được những động lực này là rất quan trọng để thúc đẩy trách nhiệm giải trình và đảm bảo các phản ứng công bằng.
Nguồn: Live Science
Theo Chi Chi
